Aksjologia

Aksjologia to dział filozofii badający naturę wartości i sądów wartościujących. Jest ona ściśle związana z kilkoma innymi dziedzinami filozoficznymi, które w zasadniczy sposób zależą od pojęcia wartości, takimi jak etyka, estetyka czy filozofia religii. Jest również ściśle związana z teorią wartości i metaetyką.

Rozróżnienie między wartością wewnętrzną i zewnętrzną jest centralne dla aksjologii: coś jest wewnętrznie wartościowe, jeśli jest dobre samo w sobie.

Powszechnie uważa się, że wartość rzeczywista zależy od pewnych cech wartościowego podmiotu. Na przykład można powiedzieć, że doznanie jest z natury cenne, ponieważ jest przyjemne. Z drugiej strony wartość zewnętrzną przypisuje się rzeczom, które są wartościowe tylko jako środek do innych rzeczy.

Teorie wartości merytorycznej próbują określić, które jednostki mają wartość wewnętrzną. Teorie monistyczne utrzymują, że istnieje tylko jeden rodzaj wartości wewnętrznej. Paradygmatycznym przykładem teorii monistycznych jest hedonizm, teza, że tylko przyjemność ma wartość wewnętrzną.

Z drugiej strony teorie pluralistyczne utrzymują, że istnieje kilka różnych rodzajów wewnętrznej wartości, na przykład cnota, wiedza, przyjaźń itp. Pluraliści wartości stają przed problemem wyjaśnienia, czy i jak można porównać różne rodzaje wartości przy podejmowaniu racjonalnych decyzji.

Niektórzy filozofowie twierdzą, że wartości nie istnieją na najbardziej podstawowym poziomie rzeczywistości. Jeden z takich poglądów głosi, że twierdzenie o wartości czegoś po prostu wyraża aprobatę lub dezaprobatę mówiącego dla tej rzeczy. Stanowisko to sprzeciwiają się realistom wartości.